ომის ონტოლოგია და ფუტუროლოგია

შესავალი

ომის შესახებ მსჯელობის ნებისმიერი მცდელობა ორი მთავარი გამოწვევის წინაშე დგას: პირველი - ესაა ომის გარდაუვალობა, მოცემულობა, რომ „ომი სულ იყო“, რომ კაცობრიობის ისტორია ომის ისტორიაა, რომ ბუნებაში მიმდინარე დაპირისპირება და „სისასტიკე“ საფუძველია პოლიტიკურსა თუ გეოპოლიტიკურ სცენაზე გათამაშებული სისხლიანი ბატალიებისა. მეორე - ეს ფილოსოფოსთა ნაწილის და კაცობრიობის უმრავლესობის სურვილია ომის თავიდან არიდებისა. ამ სურვილს ჩვენი მორალური სენტიმენტი უდევს საფუძვლად - ჩვენი არსებობის კარებს ხომ გამუდმებით და მძლავრად ეხეთქება ჭ ე შ მ ა რ ი ტ ე ბ ა ომის გარდაუვალობის შესახებ, მაგრამ, ამავე დროს, როგორც გონიერ და „მორალურ“ არსებებს, ონტოლოგიური ვარირება (ძირეული პრინციპებით გარკვეული „მანიპულირება“) რომ ძალგვიძს, გვიჩნდება კითხვა: ეგებ შევძლოთ ამ ჯ ო ჯ ო ხ ე თ ი ს შეჩერება, ომის სახით რომ გვევლინება ადამიანებს? ეგებ გამოიძებნოს პრინციპი, მიდგომა, ადამიანთა ურთიერთობის ის წესი, რომლითაც, შესაძლოა, დაპირისპირება, ომი ძირეულ დონეზე (the war) ვერ შევაჩეროთ, მაგრამ აღვკვეთოთ ომი ვიწრო აზრით (a war) - ე.ი. როგორც ფართომასშტაბიანი შეიარაღებული კონფლიქტი.

მსგავსი შეთავაზება მეთვრამეტე საუკუნეში გაკეთდა კანტის მიერ - ეს იყო ვაჭრობა. ამ თეზისმა, ისევე როგორც მის ტრაქტატში „მარადიული მშვიდობა“ გადმოცემულმა თეზისებმა, უნდა ვაღიაროთ, გარკვეული ნაყოფი გამოიღო, თუმცა - მხოლოდ გარკვეულ გეოგრაფიულ არეალებზე. ერთ-ერთი ასეთი სივრცე, ცხადია, მეორე მსოფლიო ომის შემდგომი ევროპაა და მეტადრე დღევანდელი ევროკავშირია (ევროპის ქვანახშირისა და ფოლადის გაერთიანებიდან და ევროპის ეკონომიკური გაერთიანებიდან რომ იღებს სათავეს), ვითარცა მაგალითი ეკონომიკურ ინტერესებზე დამყარებული მეტ-ნაკლებად მშვიდობიანი თანაცხოვრებისა.

თეზისი, რომ ვაჭრობას მშვიდობა მოაქვს, მართალია წონადია გარკვეული აზრით, მაგრამ მას ვერანაირად ვერ მივიჩნევთ ერთადერთ იმპერატივად, რომლითაც შესაძლებელია ვიწრო აზრით ომის შეჩერება - არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ის მშვიდობა, ევროპაში რომ იქნა მიღწეული, ნასაზრდოებია დოვლათით, რომელიც, თავის მხრივ, კოლონიური ნადავლია დედამიწის სხვა სივრცეებიდან. ვაჭრობასა და მშვიდობას შორის ტოლობის ნიშნის დასმა ვითარების კომპლექსურობის დავიწროებაა - მეტიც, საკითხის ევროპაცენტრული თუ ეკონომიკოცენტრული რედუქციაა. ამას ისიც აჩვენებს, რომ სწორედ სავაჭრო გზების გამო იღვრება სისხლი,[1] ხოლო სახელმწიფოთა შორის თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ ხელშეკრულება „თავისუფალია“ მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც მხარეთა შორის არსებობს მეტ-ნაკლები ეკონომიკური თანასწორობა, ელიტების მიერ საკუთარი სახელმწიფოს ინტერესების გათვალისწინების მეტ-ნაკლებად თანაბარი დონე და ქვეყნის სამხედროს პოტენციალის შედარებითი თანასწორობა. ეს ყოველივე კი დედამიწის დღევანდელ გეოპოლიტიკურ მდგომარეობაში განსხვავებულია. შესაბამისად, რა გასაკვირია, რომ ვაჭრობა და სავაჭრო გზებისთვის ბრძოლა არა უბრალოდ დაგვაეჭვებს ვაჭრობისა და მშვიდობის გაიგივებაში, არამედ პირიქით, ვაჭრობის მშვიდობის წინაპირობად უპირატესი დასახვა მხოლოდ ხელს უწყობს ომს ვიწრო გაგებით (a war) - ე.ი. შეიარაღებულ კონფლიქტს მხარეთა შორის. ამას შენიშნავდა ბერდიაევი, როდესაც წერდა: „შინაგანი ომი იფუთებოდა მხოლოდ ზედაპირული საბურველით მშვიდობიანი ბურჟუაზიული ცხოვრებისა, ხოლო ტყუილი ამ ბურჟუაზიული სამყაროსი, ბევრს მარადიულად რომ ეჩვენებოდა, უნდა გამოაშკარავებულიყო. ადამიანური ცხოვრების გაჩანაგება, მშვიდობიან ბურჟუაზიულ ცხოვრებაში რომ ხდებოდა, არა ნაკლებ საზარელია იმაზე, რაც ომში ხდება“.[2] 

ომის შესახებ მორალისტურ ხედვას (რომ ომი უნდა ავირიდოთ ყველა შესაძლო გზით) ნიჰილიზმის მორევში მოისვრის ისიც, რომ ყველაზე დიდმა მოძღვრებამ, რომელმაც მარადიული მშვიდობა დაგვისახა მიზნად, - მარქსიზმმა - მის კონკრეტულ გამოვლინებაში, კრახი იწვნია. ამ კრახის რამდენიმე მიზეზი შეგვიძლია ნაუცბადევად ჩამოვთვალოთ: მარქსის თეორიასა და საბჭოთა კავშირს როგორც თეორიის რეალიზაციას შორის თვისობრივი აცდენა; ის ფაქტი, რომ საბჭოთა კავშირი რუსეთის იმპერიის მოდერნული „რებრენდინგი“ გამოდგა; რუსული არასრულფასოვნების კომპლექსი „დასავლური“ სამყაროს მიმართ; გეგმიური ეკონომიკის ნაკლოვანებები და სხვა. ცხადია, ეს და სხვა შესაძლო ახსნა-განმარტებები ვერას დააკლებს იმ ნიჰილიზმს, რომელიც „დიდი ექსპერიმენტის“ ნგრევამ მშვიდობისა და თანასწორობის მოსურნეებში გამოიწვია. თუმცა, ის ფაქტი, რომ „ომის მოთოკვის საქმეში“ კაცობრიობა მარცხს მარცხზე განიცდის - არათუ უნდა განგვიზიდავდეს, არამედ, პირიქით, უნდა აღგვანთებდეს ომის სიღრმეების წვდომისკენ - ე.ი. მისი უფრო და უფრო ღრმა შემეცნებისკენ.

ამგვარი შემეცნებისთვის კი მნიშვნელოვანია განვიხილოთ: (1) ომის ონტოლოგია და ისტორიოსოფია - ე.ი. ვეცადოთ ვუპასუხოთ კითხვებს: რა არის ომის როგორც ძირეული პრინციპის რაობა? როგორ უკავშირდება ომი სხვა ონტოლოგიურ პირველპრინციპებს? ისტორიულ სცენაზე რა მიიღწევა ომით? ეს „მიღწევები“ რამდენადაა წინასწარ განსაზღვრული? ემსახურება თუ არა ომები საბოლოო მიზანს? და (2) ომის მორალი და ფუტუროლოგია - როგორ შეიძლება მიემართებოდეს ადამიანი როგორც მორალური და გონიერი არსება ომს? რამდენად, და რა მასშტაბებით,  ძალუძს ადამიანს ომის „მოთოკვა“?  როდის შეიძლება ის ომში მონაწილეობდეს?  როგორ შეიძლება ავიცილოთ სამომავლო ომები (ვიწრო აზრით) თავიდან?

ომის ონტოლოგია და ისტორიოსოფია

ომთან დაკავშირებული პოზიციონირება შესავალშივე შეიძლება ამოგვეკითხა. ერთი მხრივ, უგუნურება და გულუბრყვილობაა თვალი დავხუჭოთ იმაზე, რომ დაპირისპირება წარმართავს ყოველივეს და რომ დაპირისპირება (the war) ონტოლოგიური მუდმივაა, თუმცა, მეორე მხრივ, როგორც ადამიანებს გვიჩნდება კითხვა, რა მოვუხერხოთ ყოფიერების ამ ძირეულ დაპირისპირებულ ბუნებას?  ღიად რჩება საკითხი - რა შეიძლება მოვიმოქმედოთ, რათა ომი (a war) არ ხდებოდეს იმ მასშტაბებით, როგორიც ეს, მაგალითად, მეოცე საუკუნეში ხდებოდა? ფართო აზრით ომსა (the war) და ომს როგორც შეიარაღებულ კონფლიქტს (a war) შორის მიმართება შეიძლება შევადაროთ შემდეგ მოცემულობას: ყველა ადამიანისთვის ჭამა საერთო და მოუცილებელი ნიშანია, თუმცა ის თუ როგორ ჭამს  ადამიანი (მაგალითად, მოიხმარს თუ არა დანა-ჩანგალს), რას ჭამს (მაგალითად, ჭამს ხორცს თუ არის ვეგეტარიანელი), რამდენს ჭამს (ზომიერად, ეძლევა ნაყროვანებას თუ იმდენს ჭამს, რომ კუჭი უსკდება და კვდება) - განსხვავდება კულტურათა და ადამიანთა შორის. ეგებ მსგავსი ურთიერთმიმართება არსებობდეს ძირეული გაგებით ომსა (the war) და ომს როგორც შეიარაღებულ კონფლიქტს შორის? ან ეგებ, როგორც მორალური არსებანი, განწირულნი ვართ დავინთქათ ნიჰილიზმის მორევში, რადგან ომის შინაგანი და გარეგანი მხარეები იმდენად სიღრმისეული და მყარი ძაფებით უკავშირდებიან ერთმანეთს, რომ მათი გაწყვეტა ან თუნდაც „გაცვეთა“ შეუძლებელია ისეთი გონიერი - თუმც თავის შესაძლებლობებსა და მორალურ გაქანებაში ცვალებადი და შეზღუდული - არსებისთვის როგორიც ადამიანია?

ომი ძირეული გაგებით (the war) გარდაუვალობაა. ის წარმოადგენს პირველსაწყის ონტოლოგიურ პანელზე „განთავსებულ“ პრინციპთა ყოფიერებისა და არარას ურთიერთქმედების შედეგს. მეტიც, ომი ამ ორის ტოლპირველადობის ნაყოფია. ერთი მხრივ, ყოფიერება როგორც ნებისმიერი ვლენადობის, ნებისმიერი არსებულის არსებულობის წინაპირობა და მეორე მხრივ, არარა როგორც ნებისმიერი ნაკლულობის პირველსაწყისი განმაპირობებელი ასაფუძვლებენ მოძრაობას და მოძრაობის დაპირისპირებულ ბუნებას. მოძრაობა არის სხვა არსებულთან ერთად და მასთან დაპირისპირებული მოძრაობა. არარა ის პრინციპია, რომელიც ყოველივეს აპირობებს როგორც ზღვარდადებულს, როგორც არსებულს, რომელსაც მუდამ აკლდება ენერგია მოძრაობისას და შესაბამისად, მის მოძრაობას ამ ენერგეტიკული მარაგების შევსებად განსაზღვრავს - ამ „ენერგეტიკული შევსებისკენ“ სწრაფვა სხვა არაფერია თუ არა ის დაპირისპირებები, რომელთაც თვალს ვადევნებთ ცხოველებში, ადამიანთა შორის სოციუმის შიგნით „არასაომარ ვითარებაში“ და ადამიანთა შორის შეიარაღებულ კონფლიქტებში (a war). ონტოლოგიურად არარა აპირობებს არსებულთა დონეზე დაპირისპირებას, „კუჭის ამოვსებისთვის“ (ცხადია, დროებითისათვის) ბრძოლას - და რა ბედნიერნი ვართ ჩვენ, მცხოვრებნი ეპოქაში, რომელშიც ჩვენთვის ნათელი ხდება ბუნების სამეფოსა და გეოპოლიტიკის (ადამიანური ცხოველქმედების ამ მაღალ-ინტეგრალური არეალის) მეტისმეტი მსგავსება. მართლაც, მგელი ნადირობს კრავზე, ხოლო დიდი სახელმწიფო პატარა სახელმწიფოს გადაყლაპვას ცდილობს, ქორი იტაცებს წიწილას, ხოლო დიდი ქვეყანა გეოპოლიტიკურ სამსხვერპლოზე იტყუებს მცირესა და სულელს. ყოველივე ეს რამდენადაც შემაძრწუნებელია მორალის დონეზე, იმდენადვე აღგვავსებს შემეცნებითად ონტოლოგიურ დონეზე.

ძირეული გაგებით ომი (the war) კონსტანტური ბუნების რომაა - ამას ადასტურებს უჯრედული დონეზე მიმდინარე პროცესებიც. დავაკვირდეთ თვალწარმტაც მანდილოსანსა და სიმპატიურ მამაკაცს პაემანზე, გემრიელად რომ შეექცევიან რომელიმე რესტორანში: მათ ორგანიზმში გაჩაღებულია „ომი“, მიმდინარეობს ბიოლოგიური პროცესი, რომელიც ძირეულად ისევეა განპირობებული, როგორც გეოპოლიტიკური ბატალიები. ერთი უჯრედი ჭამს მეორეს, სიმსივნური უჯერდები ილტვიან გამრავლებისკენ, იმუნური სისტემა კი ებრძვის მათ.

ყოფიერების ამ დაპირისპირების ბუნებას ნიკოლაი ბერდიაევი ასე აღწერს: „ომი არის არა ბოროტების წყარო, არამედ მხოლოდ რეფლექსი ბოროტებაზე, ნიშანი შინაგანი ბოროტებისა და ავადმყოფობის არსებობისა[3]“ და „ომი არის მატერიალური გამოხატულება ყოფიერების საწყისი წინააღმდეგობისა...[4]“. ბერდიაევის ეს სიტყვები მიგვითითებენ იმ გზაგასაყარზე, რომლიდანაც საშუალება გვეძლევა ომის ბუნება გავიაზროთ ასე ან ისე და კონკრეტული პოზიციით გადმოვინაცვლოთ ონტოლოგიის შემდეგ დონეზე, ანუ, ჩვენს განსახილველ შემთხვევაში, ვიმსჯელოთ ომის შესახებ ონტოლოგიის ანთროპომოდალური დონიდან.

პირველი მიდგომა ეთანხმება ბერდიაევის განაზრებას და ამბობს, რომ ყოფიერების წინააღმდეგობითი ბუნება ძირშივე ბოროტებაა, ის უშვებს „ბოროტებისა“ და „სიკეთის“ სუბსტანციურ ბუნებას. მეორე ხედვით, ტერმინები „ბოროტება“ და „სიკეთე“ ანთროპომოდალური ფიქციაა, ხოლო მათი გამოყენება მხოლოდ ადამიანური ერთობ ადამიანური შეცდომაა (ნიცშესეული ხედვა). თუმცა არსებობს „მესამე გზაც“, რომელსაც მივყვებით კიდეც: მართალია ტერმინები „სიკეთე“ და „ბოროტება“ არიან წმინდად ანთროპომოდალური ბუნებისანი არიან და ჰეგელის დარად ვერ ვისაუბრებთ „ზნეობრივ სუბსტანციურობაზე“ (სიკეთესა და ბოროტებაზე ძირეული აზრით), მაგრამ ის კი ნამდვილად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ისინი მნიშვნელოვანი ადამიანური ა ღ მ ნ ი შ ვ ნ ე ლ ე ბ ს წარმოადგენენ და ონტოლოგიურ პირველპრინციპთა გარკვეული ვარირების შედეგებად გვევლინებიან. მაგალითად, აზრიანია ვიფიქროთ, რომ ნგრევა წინდაწინვეა განპირობებული ონტოლოგიის პირველივე დონეზე (სადაც პირველსაწყისი პრინციპები არიან „დატანილნი“), თუმცა ადამიანს მაშინ ვუწოდებთ ბოროტს თუ ის ნგრევის შესაძლებლობას ავრცელებს ზღვარდადებულზე (რაც ასევე პირველსაწყისადაა განსაზღვრული ბიოლოგიური მოცემულობის შეზღუდულობით) მეტად. მაგალითად, ადამიანის საქციელი სხვაგვარად შეფასდება მაშინ, როდესაც ის (ა) კლავს გემზე ბოროტმოქმედს, რომელსაც გემზე მყოფი ასი მგზავრის მოკვდინება განუზრახავს და მაშინ (ბ) როდესაც ის კლავს გემის კაპიტანს, რის შედეგადაც ასი მგზავრი იძირება გემთან ერთად.

ამრიგად, ძირეულ დონეზე, გაუმართლებელია თქმა იმისა, რომ ესა თუ ის მოქმედება (ვთქვათ, ომი ვიწრო აზრით - a war) არის აბსოლუტური ბ ო რ ო ტ ე ბ ა (ან აბსოლუტური სიკეთე). ამგვარი მსჯელობა ყოფიერების მეორე ანთროპომოდალური დონიდან ნაწარმოები მსჯელობაა, თუმცა ანთროპომოდალური შრე არაა მოწყვეტილი პრე-ანთროპომოდალურ, ე.ი. ადამიანური არსებობის წინა და, თავისი არსით, ძირეულ, ყოველივეს განმსაზღვრელ პირველდაწყებით ონტოლოგიურ შრეს.

ძირეულ ონტოლოგიურ შრეზე დატანილ პრინციპთა თ ა რ გ მ ნ ა სიკეთედ და ბოროტებად შესაძლებელია. მეტიც, ამგვარი „თარგმანი“, როგორც ასეთი, გარკვეული აზრით, ავლენს ინტერ-სუბიექტურ ბუნებას და განაგდებს ვულგარულ რელატივიზმს. მაგალითად, პედოფილია არის ბოროტება, რადგან (ბოროტმოქმედი) ადამიანი თავის სქესობრივ მოცემულობას იყენებს მოუმწიფებელ არსებაზე. ამ ფენომენს - პედოფილიას - თან დაჰყვება მოუცილებელი ინტერ-სუბიექტური მორალური მარკერი და საერთოდ უმნიშვნელოა რომელიმე ქვეყანასა თუ ტომში ამგვარი ფენომენი (ამ მაგალითში, პედოფილია) „მიღებულია თუ არა“, რადგან სქესობრივი მოუმწიფებლობა, ადამიანის სექსუალობა ობიექტურად დამზერადი ფენომენებია. სწორედ ასევეა ომის შემთხვევაში - ქვეყანას, რომელიც ომს აწარმოებს დაუსრულებლად და გარშემო „არავის არ ახარებს“ უფრო იოლად ესადაგება ეპითეტი – „ბოროტების იმპერია“, ვიდრე, ვთქვათ, ქვეყანას, რომელიც მხოლოდ „თავდაცვით ომებს“ აწარმოებს. ეს კი ხდება გამომდინარე იქიდან, რომ პირველი ონტოლოგიური შრეზე მოცემული ნგრევა/შენება არაპროპორციულად გამოიყენება კონკრეტული ძალაუფლებითი კვანტორის მიერ.

ერთი მხრივ, უნდა განვერიდოთ ყოველგვარ საუბარს „მორალის სუბსტანციურობაზე“ (სუბსტანციურ კეთილსა თუ სუბსტანციურ ბოროტზე), მაგრამ საფიქრებელია, რომ ნგრევისა და შენების ამა თუ იმ დოზით ათვისება ადამიანის მიერ კი სამართლიანად იმსახურებს იწოდებოდეს - სიკეთედ და ბოროტებად. შესაბამისად, ნებისმიერი მსჯელობა ომის შესახებ, რომ „ომი სიკეთეა“ ან რომ „ომი ბოროტება“ (პრედიკატის „აბსტოლუტური“ გარეშე) გარკვეულ ძალას იძენს და უსხლტება იმ რელატივიზმს, რომელსაც ადამიანის არსება სრულ ნიჰილიზმამდე მიჰყავს. მიუხედავად იმისა, რომ ამგვარი მსჯელობები - „ომი სიკეთეა“/„ომი ბოროტებაა“ - იწარმოებიან მეორე ონტოლოგიური შრიდან (ანთროპომოდალურიდან), ისინი გვიხსნიან შესაძლებლობის ფანჯარას იმის მორალურ ჭრილში განხილვისა - თუ როგორ უნდა მოვახერხოთ ვიწრო გაგებით ომის (a war) თავიდან არიდება? რა სოციალური წყობა თუ სოციო-ფსიქოლოგიური პრაქტიკა შეიძლება იყოს ის ოპტიმუმი, რომელიც დაგვეხმარებოდა ომის თავიდან არიდებაში?

ომის ონტოლოგიას განეკუთვნება ასევე ომის ისტორიოსოფიული შეკითხვები: ისტორიულ სცენაზე რა მიიღწევა ომით? რამდენად წინასწარგანსაზღვრულია ომების კონკრეტული განვითარება? „დაუსრულებელი ომები“ ემსახურება თუ არა რაიმე საბოლოო მიზეზს? კითხვებზე პასუხებში გერმანული კლასიკური იდეალიზმის ისტორიის ფილოსოფიიდან მოყოლებული, დამთავრებული მარქსიზმით (რომელიც პირველის „უკანონო შვილია“) ტელეოლოგიურობას განსაკუთრებული როლი ენიჭება: „[ბუნების] მექანიკური პროცესიდან ნათლად გამოსჭვივის მიზანშეწონილობა, რომელიც იმაში მდგომარეობს, რომ უთანხმოების გზით შედგეს ადამიანთა თანხმობა, თვით მათი ნების საწინააღმდეგოდ[5]“ და „არ უნდა გამოგვრჩეს ტელეოლოგიური ასპექტი, რომელიც მიგვითითებს წინასწარჭვრეტაზე ბუნებაზე გაბატონებული სიბრძნისა[6]“. კანტის ეს განაზრებები დამატებით მასალას და მოტივაციას სძენს შემდგომ მსჯელობას, რომლითაც სამ ძირითად შეკითხვას უნდა ეპასუხოს: ომით მიიღწევა თუ არა რაიმე ისტორიულ სცენაზე? თუ რამ მიიღწევა, რამდენად წინასწარგანსაზღვრულია ის, რაც უნდა მიიღწეს? აქვს თუ არა ომებს საბოლოო მიზანი?

ომით მიიღწევა თუ არა რაიმე ისტორიულ სცენაზე? - მხოლოდ სიბეცე და ყალბი მორალიზმი იქნებოდა თქმა იმისა, რომ ომი „მხოლოდ ცუდია“ და რომ მის გარეშე მოხდებოდა კაცობრიობის ნოოფილოგენეზური წინსვლა - მაგალითად, ქრისტიანულ სამყაროს უნდა დაემარცხებინა კერპთაყვანისმცემლობა და ამით კაცობრიობის ცნობიერებაში შემოეტანა ის აზრი „რომ ყველა ადამიანია“  (და არა მხოლოდ - ელინი, არისტოკრატი ან მწიგნობარი). ცხადია, ამგვარ ნოოფილოგენეზურ წინსვლას მოჰყვებოდა და კვლავაც თან სდევს შეტაკებათა მთელი რიგი, რაც გარდაუვალია „ძველი“ და „ახალი“ სამყაროების დაპირისპირებისას. ის ფაქტი, რომ ომები რაღაცას აღწევენ - ეს ცხადია. თუმც რა არის ეს რაღაც? უკეთესი ცხოვრება? მორალური წინსვლა? პასუხია „ჰო“-ც და „არა“-ც - საქმე ისაა, რომ ვერც ერთი ტექნოლოგიური მიღწევა, რომელსაც ეფუძნება ჩვენი კომფორტი, დახვეწილობა თუ მორალურობა ვერ მიიღწეოდა ომის გარეშე. ამის ყველაზე თვალსაჩინო მაგალითია ინტერნეტი, რომელიც ცივი ომის პირმშოა.[7]

ვიწრო გაგებით ომი, გარკვეული აზრით, ისაა, რაც ავითარებდა კაცობრიობას ტექნოლოგიურად და ამასთანავე ხვეწდა მის მორალს. თუმცა, „პროგრესისტული მკრეხელობა“ იქნებოდა გვესაუბრა პარალელიზმზე ადამიანის ტექნოლოგიურ განვითარებასა და მორალურ სრულყოფას შორის - საფიქრებელია, რომ უფრო სპორადულ, გაფანტულ და არასისტემურ თანხვედრასთან გვაქვს საქმე. ერთგან ტექნოლოგიური პროგრესი შეიძლება იწვევდეს „მორალურ სრულყოფას“, ხოლო მეორეგან - არა. მაგალითად, მოცემულობა, რომ როგორც განვითარებული კაცობრიობა უშუალო კანიბალიზმით არ ვართ დაკავებული, ნებდება იმ ფაქტს, რომ ვისვრით ატომურ ბომბებს, ბავშვის ძვლებსა და ასფალტს ერთმანეთში ვზელთ, „ვაუთოვებთ“ ქალაქებს კასეტური ჭურვებით და ასე შემდეგ. აქ საქმე მხოლოდ ამ ჭურვების მსროლელთა და „გადაწყვეტილების მიმღებთა“ ბრალეულობაში როდია. მართალი იყო დოსტოევსკი, როდესაც თითოეულ ადამიანს აკისრებდა პასუხისმგებლობას კაცობრიობის წინაშე: „როგორც კი ყველაფერსა და ყველაზე პასუხისმგებელი გახდები გულწრფელად, იმწამსვე დაინახავ, რომ ჭეშმარიტად სწორედ შენ ხარ დამნაშავე ყველაფრისა და ყველას წინაშე. შენივე სიზანტისა და უძლურების ხალხზე გადაბრალებით კი, საქმეს იქამდე მიიყვან რომ სატანურ ამპარტავნობას შეერწყმები და ღმერთს განუდგები [8]“.  მართლაც: თუ გულგრილად ვეკიდები პლანეტა-დედამიწის რომელიმე წერტილში მიმდინარე სისასტიკეებს, ბავშვთა ხოცვას და, როგორც გეოგრაფიულად და ძალაუფლებითად შემოზღუდული არსება, ვცდილობ, ეს უბედურებები არ დაუშვა მხოლოდ ჩემი ძალაუფლებრივი და სახელმწიფოებრივი დაფარვის არეალში, - ამით მე, ცხადია, ვცოდავ, კაცობრიობის მთლიანი ორგანიზმის წინაშე. მაგალითად, თუ მე არ ვესალმები და ამრეზით ვუცქერ მეზობელს, რომელზეც ვფიქრობ, რომ კეთილშობილებითა და შემოსავლებით აღვემატები, - ამით მე, მისი ჰუმანურობის ფიალაში საწამლავის იმ წვეთს ვაწვეთებ, რომელსაც ცხოვრების სხვა სიმწარენი თავის წვეთებს დაუმატებს და საბოლოოდ, ჰუმანიზმის ფიალა აღივსება, ცხოვრებით ნაგროვები ბალღამი გადმოიღვრება და სხვათა ბალღამის ნაკადებთან ერთად წარმოქმნის იმ ნიაღვარს, რომელსაც მოგვიანებით ჩვენ სერიოზული სახეებით ომებსა თუ „საერთაშორისო კონფლიქტებს“ ვუწოდებთ. სწორედ ეს უბედურება მაფიქრებს მე, როგორც კაცობრიობის შვილს, რომ საკუთრივ მშვიდობის პერიოდშია საჭირო დაპირისპირების ისეთ ჩარჩოებში მოქცევა, რომ ერთი მხრივ, არ დაგროვდეს რესენტიმენტი, ბოღმა, შუღლი, ხოლო მეორე მხრივ, არ მოვინდომოთ ადამიანისგან „ანგელოზის“ შექმნა და ამით, საბოლოოდ, „ეშმაკი“ არ მივიღოთ. ადამიანს უნდა მიეცეს „განიავების“ საშუალება, თუმცა მისი ცხოველური და დამანგრეველი საწყისები უნდა მოითოკოს.

სწორედ ამგვარი დასკვნა გულისხმობს პასუხს ზემოხსენებულ (მეორე) შეკითხვაზე: რამდენადაა ომით მიღწეული კაცობრიობის ესა თუ ის მდგომარეობა (წარსული, აწმყო ან სამომავლო) წინასწარგანსაზღვრული? ალბათ, არ უნდა ვიფიქროთ, რომ შესაქმეს საწყის „წამებში“ წინასწარგანსაზღვრული იყო ის, რომ ახალი წელთაღრიცხვით 21-ე საუკუნეში ერთ-ერთ განვითარებულ ბუნებრივ სახეობას - ადამიანს - შეეძლებოდა ტექსტის ბეჭდვა კლავიატურაზე, ან დისტანციურად „ზესწრაფი“ კომუნიკაცია თავისივე მსგავსებთან. არ იქნებოდა სწორი გვეფიქრა, რომ წინასწარგანსაზღვრულია ყოველივე, რაცკი რამ გამოვლენილა კოსმოსსა თუ პლანეტა-დედამიწაზე, თავისი კონკრეტული შინაარსებით, უწვრილმანეს დეტალებამდე. თუმც, ეს სამყარო - რომელიც ერთ-ერთი შესაძლოა მრავალ შესაძლო (განუხორციელებელ) სამყაროს შორის - წინდაწინვე დაშვებულია როგორც პოტენციალობა. შეუძლებელია ომებით წარმართული სამყარო ასეთად გამოვლენილიყო, რომ არა ის „პირველსაწყისი ონტოლოგიური პალიტრა“ და მასზე „დატანილი“ პრინციპები (ყოფიერება, არარა, მოძრაობის კონტრადიქციული ბუნება), რომ არა ფიზიკური კანონები თუ ძალაუფლებითი კანონზომიერებები, მაგრამ, სულაც არ არის აუცილებელი და წინასწარგანსაზღვრული, რომ დღეს „ატომური იარაღის მატარებლები“ ვყოფილიყავით.[9] სამყარო საკმარისად დიდ, თუმცა არა უსასრულო განვითარების პოტენციალს მოიცავს საკუთარ თავში, მაგრამ საუბარი სრულ წინასწარგანსაზღვრულობაზე სამყაროს შინაარსის ვერ დანახვა იქნებოდა. ომი ფართო აზრით კი, როგორც ისტორიის წარმმართველი, მართალია, წინასწარგანსაზღვრულია და ყოველივეს განმსჭვალავს, მაგრამ ის, თუ როგორ და რანაირად შეიძლება განვითარდეს მოვლენები მის კონკრეტულობაში, არ არის წინასწარგანსაზღვრული. ამრიგად, საფიქრებელია, რომ კაცობრიობას ჯერ კიდევ „აქვს შანსები“ ვიწრო აზრით ომის თავიდან არიდებისა. ამაზე უფრო ვრცლად ქვემოთ, ომის მორალურ-ფუტუროლოგიურ ნაწილში ვისაუბრებთ.

მანამდე კი უნდა ეპასუხოს კითხვას ემსახურება თუ არა ომი საბოლოო მიზანს? აქ ჩვენი პასუხის შეიძლება იყოს, რომ - არა[10]. იმ შემთხვევაშიც კი, თუ რომელიმე ტელეოლოგიური მოძღვრება გაიმარჯვებს და ვთქვათ, დამყარდება „პლანეტარული კომუნიზმი“ - ეს არ ნიშნავს იმას, რომ მისი გამარჯვება იყო ისტორიის საბოლოო მიზანი, ჩაფიქრებული შესაქმეს საწყისივე „წამებზე“; უფრო მეტად, ის იმიტომ გახდა „ისტორიის დასასრულის“ რეალიზაცია, რომ ამგვარად იქნა დასახული კონკრეტული თეორიული პროექტის მიერ და ძალაუფლებითი ბრძოლებით იქნა მოპოვებული და გამყარებული. აქვე ისტორიული ტელეოლოგიურობის წინაშე დგას პრობლემა, რომელიც ზემოთ აღვწერეთ. ისტორიისთვის ტელეოლოგიურობის მიწერა მეორე ონტოლოგიური (თუმცკი მნიშვნელოვანი) დონიდან - ანთროპომოდალური შრიდან მომდინარე პროეცირებაა. რა მოხდება, მაშინ როდესაც „გონიერი არსება“ დაამყარებს რომელიმე კონკრეტულ პროექტს, რომელსაც ბოლოვადობაზე ჰქონდა პრეტენზია და ამით ის იფიქრებს, რომ მან მიაღწია საწადელს, ღრმად დარწმუნებული იმაში, რომ „ისტორიის დასასრულის“ მისი ხედვა მართებული იყო, იცხოვრებს ასე ბედნიერად რამდენიმე ასეული წელი... და „უცბად“ პლანეტას „დაეცემა“ მეტეორი და მოსპობს ორგანიზებულ სიცოცხლეს - რა ხდება ამ დროს? რასთან გვექნება საქმე? მაშინ ხომ გაქარწყლდებოდა ის შეხედულება, რომ ადამიანის ისტორია სრულად პირველ ონტოლოგიურ შრეს ეკუთვნის - რომ ისტორიაზე გათამაშებული ბატალიები კოსმიური ბრძოლაა „კეთილსა“ და „ბოროტს“ შორის. თუმცა, კიდევ ერთხელ უნდა გავიმეოროთ, რომ უაზრობაა ვიფიქროთ, რომ პლანეტაზე გათამაშებული ისტორიული ტრაგედიები თუ ფარსები კოსმიურ ლოგიკებს ს რ უ ლ ა დ განეშორება და გამორიცხავს ინტერსუბიექტურ მორალს, ყოველი ადამიანისთვის საერთო რომაა.

ამრიგად, ონტოლოგიურ-ისტორიოსოფიული აზრით, ომი ასე შეიძლება დახასიათდეს: ომი, როგორც ყოფიერებისა და არარას ტოლპირველადობის შედეგის, მოძრაობის მოუცილებელი ჰიპოსტაზია, ან, უფრო მართებულნი იქნებოდა გვეთქვა, მოძრაობა ომია ძირეული აზრით. ომით კაცობრიობის ტექნოლოგიური და სპორადული მორალური განვითარება მიიღწევა; ეს განვითარება არ არის წინასწარგანსაზღვრული - ადამიანად ბუნების განვითარება არ ემსახურება საბოლოო მიზანს, არამედ ჩვენ უბრალოდ „გავუვარდით“ ბუნებას. ბუნება კი მარადიული ბრძოლაა; შესაძლოა, რომელიმე თეორიულმა პროექტმა ისტორიულ რეალიზაციაში გაიმარჯვოს, მაგრამ ეს არ იქნება კოსმიური ბრძოლის დაგვირგვინება, არამედ ადამიანთა შორის ძალაუფლებრივი დაპირისპირების კონკრეტული შედეგი, რომელიც შეიძლება შენარჩუნდეს გარკვეული ხნით, იცხოვროს იმ ილუზიით, რომ „ასეც უნდა მომხდარიყო“, მაგრამ მისი რეალიზებულ ბოლოვად მიზნად დასახვა გაუმართლებელია ონტოლოგიური გადმოსახედიდან.

ახლა კი ვეცადოთ ომის მორალსა და ფუტუროლოგიაზე ვისაუბროთ.

ომის მორალი და ფუტუროლოგია

თუ ზემოთ წარმოებულ მსჯელობას მივყვებით და ომს აბსოლუტურ ბოროტებად კი არ მივიჩნევთ, არამედ ჩვენი ამოცანის - ვიწრო გაგებით ომის მაქსიმალური შემცირების -  გასაღების მიკვლევას ონტოლოგიის მეორე, ანთროპომოდალურ შრეში ვეცდებით, მაშინ ჩვენ, შესაძლოა, მეტი საშუალება მოგვეცეს გამოსავლის პოვნისა.

ჰობსის თქმით, „ადამიანთა ბუნებაში, დაპირისპირების სამ ძირითად მიზეზს აღმოვაჩენთ. პირველია - ბრძოლა, მეორეა - უნდობლობა, მესამე - განდიდებისკენ სწრაფვა[11]“. სამივე მათგანი უცხოსთან ურთიერთობის ტიპზე დაიყვანება და უცხოს მიუღებლობა ასაზრდოებს.

ჩვენ ვცხოვრობთ გლობალიზებულ, მაგრამ არა-სტაბილიზებულ მსოფლიოში. მრავალმა ომმა შეძლო დედამიწის ერთ ფენოტიპად გაერთიანება, მისი „გლობალურ სოფლად“ წარმოდგინება, მაგრამ ეს არა მხოლოდ ვერ განაპირობებს სტაბილურობას პლანეტაზე, არამედ ადამიანთა სიახლოვეს ურთიერთასიმილაციის საფრთხედ ააშკარავებს, ხოლო „განვითარებულ არსებობას“ მაღალტექნოლოგიური „დამოკლეს მახვილით“ - ატომური იარაღით - დასრულებას უქადის. დღევანდელი, გლობალიზებული ადამიანისთვის, შესაძლოა, უცხო არც ისე „უცხო ხილია“ (თუნდაც ნებისმიერი განსხვავებულის აეროპორტში ან ინტერნეტში იოლად მიკვლევადობის გამო), მაგრამ უ ც ხ ო ს მიმართ მიმღებლობა ტექნოლოგიების განვითარების მასშტაბთან მიმართებით ჯერაც დაბალ დონეზეა. ეს კი სახიფათოა იმდენად, რამდენადაც კაცობრიობა გვევლინება როგორც საშიშ შეიარაღებულ ცხოველთა ერთობა, რომელთაც ერთი სული აქვთ როდის გაგლეჯენ ერთმანეთს.

პრობლემა ისაა, რომ დედამიწის ფენოტიპური გაერთიანება ისტორიული კრიტერიუმებით სულ ახლახან მოხდა (ის დაფიქსირდა დაახლოებით 90-იანი წლების ბოლოს და სრულად გაფორმდა 21-ე საუკუნის 10-იან წლებში, როდესაც ინტერნეტი გლობალურად ხელმისაწვდომი გახდა[12]). თუმცა კოლექტიური არაცნობიერიდან ხინჯად მოგვყვება განცდა, რომ კაცობრიობა ახალ დონეზე გადავიდა და წინა საფეხურის „ანგარიშები უნდა ჩამოიწეროს“ და ყველაფერი „ახალი ფურცლიდან“ დაიწეროს - დაიწეროს მეტი ურთიერთგაგებით და ნაკლები სისხლით, მაგრამ - ს ა მ წ უ ხ ა რ ო დ, - როგორც უწინ, ახლაც, ციფრული ეპოქის შვილები ისტორიის გვერდებს ომით გადავფურცლავთ. ეს ყველაფერი კი კვლავ და კვლავ უცხოს მიუღებლობითა და უცხოს ვერ გაგებით, პროექციის შეცდომითაა განპირობებული, რომელიც თანამედროვე ლიბერალურ გლობალიზმს ისევე ახასიათებს, როგორც წინა, (ვითომდა) დაბალ განვითარებულ ეტაპებს კაცობრიობის არსებობისა. პროექციის შეცდომაა, როდესაც გგონია, რომ სხვა შენნაირი უნდა იყოს, ხოლო თუ ის ასეთი არაა, მაშინ ის უნდა დაექვემდებაროს მორჯულებას, უკეთეს შემთხვევაში ანდაც სრულ განადგურებას, უკიდურეს შემთხვევაში. ლიბერალური გლობალიზმის modus vivendi-ც ხომ პროექციის შეცდომაა: ერთი შეხედვით, ის თითქოს ებრძვის ყოველგვარ ეროვნულობას, როგორც ომის ხელშემწყობ მილიტარისტულ-პატრიოტულ არსებობის წესს, მაგრამ, ამავდროულად, კვლავ ინარჩუნებს და მასშტაბს უზრდის პრიმიტიულ, ტომობრივი დაპირისპირებას „შიდა“ და „გარე“ ჯგუფებს შორის. ეროვნულობის შესუსტება ან სულაც ქრობა მხოლოდ აუცილებლობაა უფრო დიდი „ტომობრივი“ კონსოლიდაციისა, რომლის ნიადაგზეც ბნელ, ჩამორჩენილ, არა-ცივილიზებულ „გარე ჯგუფს“ „თითი უნდა უქნიონ“. ამრიგად, ბურჟუაზიული სნობიზმი მწარე სიმართლეს გვივლენს: თუ გვსურს გლობალიზებული სამყაროს სტაბილიზება, თუ გვინდა ნაკლები ომები და სისხლისღვრა, საჭიროა ამ ვითომ მიმღებლური, სინამდვილეში კი უცხოსადმი მკვეთრად მტრულად გაწყობილი მსოფლაღქმის მოშორება და მისი ჩანაცვლება ცივილიზაციათა დიალოგზე, განსხვავებულის მიმღებლობაზე დამყარებული შეხედულებათა სისტემით. ეს გზა, ცხადია, მეტად რთულია, რადგან გულისხმობს დედამიწის წინა-გლობალისტური ეპოქის ჭრილობების მოშუშების მტკივნეულ პროცესს: სახელმწიფოს საზღვრების შედარებით სტაბილიზაციას; უცხოს გაგებას; გააზრებას იმისა, რომ ყველანი ადამიანები ვართ, თუმც განსხვავებულნი; რომ დღევანდელ სამყაროში ჩვენი ერის ბედისწერა კი არ გვაბარია მხოლოდ, არამედ მთლიანად კაცობრიობისა; რომ „სხვა შესაძლოა არის ჯოჯოხეთი“, მაგრამ სხვა, ამავე დროს, გზაცაა „სამოთხისკენ“. უცხოს მიმღებლობა არ შეიძლება გულისხმობდეს საკუთარისა და სხვის ვერ გარჩევას - პირიქით, ის ამ გარჩევიდან მომდინარეობს და აქედან მიელტვის ზოგადადამიანური საერთოობას (ჩვენ ზემოთ ვაჩვენეთ, რომ არსებობს მთელი რიგი ინტერსუბიექტური ფენომენები, რომელსაც თავისთავადად „მიეკრობათ“ იარლიყი „კარგისა“ ან „ცუდისა“, განურჩევლად იმისა, ესა თუ ის საზოგადოება ახორციელებს თუ არა მას).

თუ ჩვენ მართლა გვსურს ფენოტიპურად გაერთიანებულ სამყაროში ომების შემცირება, უნდა გვახსოვდეს, რომ ნებისმიერი დაპირისპირებული მხარის პოზიციონირება სამიდან რომელიმე დონეს მიეკუთვნება: პირველი - ესაა საკუთარი შეხედულების ბურუსში ყოფნა, „ჭეშმარიტებით დაბრმავებულობა“, ერთგვარი სინდრომი, რომლითაც ის, რასაც შენ ფიქრობ თავისთავად ჭეშმარიტი გგონია და სრულად სტერილური ხარ საწინააღმდეგო აზრის მიმართ. მეორე დონე გულისხმობს გაცნობიერებას იმისა, რომ ერთმანეთთან დაპირისპირების მიუხედავად, მაგრამ ჩვენს ძალაუფლებით პერსპექტივას წარმოვადგენთ („მე ასე ვფიქრობ, შენ კი ასე; დაე, ძლიერმა გადაწყვიტოს“). მესამე ხედვა, საფიქრებელია, რომ ყველაზე „ზრდასრულია“ - ის გულისხმობს ძალაუფლებით გამყარებულ ღირებულებით პერსპექტივათა ინტერ-სუბიექტურ შკალაზე განთავსებას და ამ ინტერ-სუბიექტური მორალის პრინციპებით ხელმძღვანელობას: მაგალითად, თუ რომელიმე ძალაუფლებითი ერთობა პედოფილიის (ან სხვა რომელიმე უკეთურების) დევიზით „ოპერირებს“ პოლიტიკურ ბრძოლაში, ხოლო მეორე ძალაუფლებითი ერთობა მის საწინააღმდეგოდ - მაშინ უპირატესობა უნდა ენიჭებოდეს მეორეს და ამ შემთხვევაში, შეიძლება ვიფიქროთ, რომ ღირდეს კიდეც მონაწილეობა ომში მეორის მხარეს. იგივე შესაძლებელია ითქვას სხვა მორალურ ასპექტებთან და სოციუმის მოწყობასთან დაკავშირებითაც: მაგალითად, თუ ერთი იდეოლოგია სთავაზობს ადამიანს თვითრეალიზაციის მეტ და უკეთეს საშუალებას, ინდივიდუალურისა და სოციალურის მეტ ჰარმონიზებას, მაშინ ეს იდეოლოგია უკეთესია, ვიდრე ის, რომელიც კოლექტიურ ტირანიას ან ინდივიდის თავნებობათა ბოგინს გაიხდის სამოქმედო პრინციპად. თუ კაცობრიობის ერები და სხვა ძალაუფლებით აქტორები შეძლებენ გულწრფელ საუბარს, საერთო ადამიანურისა და საკუთარი ეროვნული ხაზგასმით, მაშინ, შეიძლება მართლაც გაიზარდოს ურთიერთგაგება, ხოლო დოსტოევსკის ზემოხსენებული მაქსიმა ეროვნულ და ზე-ეროვნულ ძალათა სამოქმედო პრინციპად იქცეს. სწორედ ზოგადადამიანურ ღირებულებებზე შეჯერება და მისი განახლება - თანასწორობის, მინიმალური ეკონომიკური უზრუნველყოფის შეტანა - არის ის, რამაც ეს ზოგადადამიანური ღირებულებები, უნდა აქციოს, მაგალითად, გაეროს წესდების უფრო აქტიურ და ქმედით მექანიზმად. სწორედ დაპირისპირების გააზრების ამ მესამე დონეს უნდა მიექცეს ყურადღება - უნდა გადაიხედოს გაეროს წესდება და მცირე ქვეყნების წარმომადგენლობითი წონა უნდა გაიზარდოს. არ შეიძლება არსებობდეს გაერო დღევანდელი „ნახევრად-ბუტაფორიული“ სახით. კანტი მართალია, როდესაც ამბობს[13], რომ ბევრად რთულია სახელმწიფოთაშორისი ურთიერთობის რეგულირება, ვიდრე ინდივიდებს შორის ურთიერთობის რეგულირება სახელმწიფოს შიგნით. ჯერჯერობით გაერო, როგორც „მომრიგებელი მესამე“ უკეთესის სურვილს ტოვებს. თუმცა, ცხადია, საჭიროა არა გაეროს დაშლა, არამედ მისი უფრო მეტი უფლებამოსილებებით აღჭურვა, მისი მეტი პროცედურულ-წარმომადგენლობითი დატვირთვა, რათა მან საერთაშირისო დონეზე მართლაცდა შეასრულოს „მომრიგებელი მესამეს“ როლი.

თუ გავითვალისწინებთ, რომ ომი შესაძლებელია გამართლებულ იქნას ინტერსუბიექტური ღირებულებებისთვის, მაშინ, ამგვარი ომების თავიდან არიდების კონტექსტში, არ უნდა დაგვავიწყდეს ჰეგელის ფრაზა მისი ადრეული ნაშრომიდან „ბუნებრივი სამართლის კვლევის მეცნიერული მეთოდების შესახებ“ (1803 წ.): „ომი ინარჩუნებს ერთა ზნეობრივ სიჯანსაღეს … [ისევე] როგორც ქარის მოძრაობა იცავს ტბას ხრწნისაგან, რომელიც მას ხანგრძლივი უქარობით ემუქრება, ხოლო ერებს - გრძელვადიანი, და მეტადრე, მარადიული მშვიდობით.[14]“  შეიძლება ამის აღიარება რთულია, მაგრამ ომი ხშირად მართლაც რომ გვევლინება მორალური ჭაობის საწინაღმდეგო საშუალებად, რომელსაც „მშვიდობის დროს“ დატრიალებული უკეთურება იწვევს. იმისთვის, რომ ხანგრძლივმა მშვიდობამ არ გამოიწვიოს კაცობრიობის ეგზისტენციურ-მორალური „კუნთების მოდუნება“, საჭიროა, ყოველდღიურ ცხოვრებაში მეტი ავთენტურობის (სინაღდის, ნამდვილობის) შემოტანა, საზოგადოების ძალაუფლების თარგზე იმგვარი მოწყობა, რომელიც მშვიდობის პერიოდს დაიცავდა „დაჭაობებისგან“. ეს კი შესაძლებელია ადამიანთა ძალაუფლების კვლავწარმოების პროცესში მეტი და აქტიური ჩართულობით. ადამიანის დაპირისპირებისკენ მიდრეკილი „ბუნება“ უნდა მიემართოს ეროვნული და პლანეტარული სიკეთისთვის ბრძოლისთვის (იქნება ეს კლიმატის წინააღმდეგ ავთენტური ბრძოლა, ეროვნულ-კულტურული საქმიანობა თუ საზოგადოებრივი სიკეთისთვის ზრუნვა, სამომხმარებლო ტყვეობიდან გამოსვლა, განათლების სისტემის რეორგანიზაცია, ეროვნულ თავისებურებათა გათვალისწინება, ეკონომიკური მინიმუმის უზრუნველყოფა, უმტკივნეულო შეჯიბრობითობის[15] პრინციპის გაფართოება). ცხადია, ეს მხოლოდ მოკრძალებული ჩამონათვალია იმ მოქმედებებისა, რომლებიც შეძლებდნენ საზოგადოების „დაჭაობებისგან“ დაცვას მშვიდობის ჟამს.

დღევანდელობაში ომის სამომავლო თავიდან აცილება, საფიქრებელია, რომ შეუძლებელი იქნება იმ არაჰუმანური სისტემის უკუგდების გარეშე, რომელიც დღეს პლანეტაზე ყოველგვარი უკეთურებას იწვევს. ეს გვიანი ხანის კაპიტალიზმია, მისი ფინანსური ინსტიტუტებით, რამდენიმე ტრიოლიონერით, რომელთა სამოქმედო გეგმა, აშკარაა, რომ კაცობრიობას კარგს არაფერს უქადის. შესაძლოა, სამომავლო უტოპიაში ხელოვნური ინტელექტი გამოყენებულ ყოფილიყო, რათა არ მოხდეს ცალკეული ადამიანთა ზღვარზე მეტად გამდიდრება. ეს ერთი მხრივ, არ უნდა ხდებოდეს იმ მოუქნელობით, როგორც ეს საბჭოთა კავშირის დროს ხდებოდა - ანუ ინდივიდებს უნდა მიეცეთ დოვლათის დაგროვების, ეკონომიკური აქტივობის საშუალება, თუმცა სახელმწიფო უნდა გვევლინებოდეს ერთგვარ მკაცრ რეგულატორად, რომელიც შეძლებდა ზოგად-საზოგადოებრივი სიკეთისთვის უფრო აქტიურად მუშაობას. ამავე დროს, არ უნდა დავუშვათ იდეოლოგემით გამოწვეული შეცდომა და ვთქვათ, რომ მხოლოდ ეკონომიკური საფუძვლის ცვლილება იქნებოდა გამოსავალი - არანაკლებ მნიშვნელოვანია კულტურული, სოციალური გაჯანსაღება. მართლაც, რომელიმე ურბანულ გარემოში მცირ ხელფასზე მომუშავე ადამიანი შეიძლება გაჭირვებულია თანამედროვე სტანდარტებით, მაგრამ მიზეზი, რატომაც ის უარს ამბობს ბიოლოგიურ გამრავლებაზე და ჯანსაღ სოციალურ ცხოვრებაზე - ეს ის კულტურ-პოლიტიკებია, ის სოციო-კულტურული გარემოა, რომელიც მას სამომხმარებლო ინდივიდუალიზმის გალიაში გამოკეტავს - ამით მას სწორედ ის ბალღამი უგროვდება სულში, რომელზეც ზემოთ ვისაუბრეთ და რომელიც უთუოდ უნდა აღიკვეთოს თუკი როგორც კაცობრიობას მართლაც განგვიზრახავს ვიწრო გაგების ომის თითქმის სრული აღკვეთა.

ბოლოსიტყვა

ამრიგად კაცობრიობის დღევანდელობა საჭიროებს მკვეთრ გარდაქმნებს, ეს ეხება როგორც ეკონომიკას (სამომხმარებლო საზოგადოებას), ისე კულტურას (ვულგარულ ინდივიდუალიზმს). მსგავსი საზოგადოება წარმოშობს მანკიერებებს, რომელიც ინტერსუბიექტურ შკალაზეც შეიძლება ამგვარ მანკიერებად მონიშვნა. სწორედ ამ მანკიერებების აღმოფხვრა შეიძლება გამოდგეს ვიწრო აზრით ომის (a war) შემცირების წინაპირობა; ამ შესაძლებლობის ფანჯარას, უნდა ვიფიქროთ, ისტორიული ყოფიერება ღიად ტოვებს. ფართო გაგებით ომი (the war) კი - როგორც ყოფიერებისა და არარას პირველონტოლოგიური სინთეზის მოძრაობის მოუცილებელი „პირველ-პრედიკატი“ - გარდაუვალი მოცემულობაა ჩვენი არსებობისა.

[1] ოპიუმის ომები, ანგლო-ჰოლანდიური ომი, ამერიკის დამოუკიდებლობისთვის ომი მეტად მოკლე გადმოცემაა იმ გრძელი სიისა, სავაჭრო გზებისთვის წარმოებულ ომებს რომ მოიცავს.

[2] Николай Бердяев. Mыcли о npиpоде войны. (კრებულიდან: Русские философы о войне, Кучково поле, Москва-Жуковский, 2005. გვ.288)

[3] Николай Бердяев. Mыcли о npиpоде войны. (კრებულიდან: Русские философы о войне, Кучково поле, Москва-Жуковский, 2005. გვ.287)

[4] იქვე, გვ.290

[5] Kant Immanuel. Zum ewigen Frieden. (https://www.gutenberg.org/cache/epub/46873/pg46873-images.html, pg. 047)

[6] იქვე, pg.049.

[7]https://www.usg.edu/galileo/skills/unit07/internet07_02.phtml & https://www.theguardian.com/technology/2016/jul/15/how-the-internet-was-invented-1976-arpa-kahn-cerf

[8] დოსტოევსკი ფიოდორ. ძმები კარამაზოვები. (ტომი I. გამომცემლობა პალიტრა L, 2015. გვ.421)

[9] „ბანალური მაგალითი“ რომ მოვიყვანოთ: ისეთ პოპულარულ სპორტში, როგორიც ფეხბურთია 90 წუთით ადრე არაა წინასწარ განსაზღვრული, რომ, ვთქვათ, ბრაზილიასა და არგენტინას შორის მატჩი დასრულდება ანგარიშით 3:2. თუმცა, არსებობს დაშვებულობათა გარკვეული რაოდენობა, რომ ძალთა თანაფარდობის გამო მატჩი შეიძლება დასრულებულიყო 1:1, 1:2, 3:0, ან 4:1 (ან, მათ შორის, 3:2) და ა.შ., მაგრამ არა 150:0.

[10] თუმცა თავად ეს შეკითხვა თავისი არსით ანტინომიური ბუნებისაა, ხოლო მასზე პასუხიც საბუნებისმეტყველო სანდოობით ვერ მიიღწევა - პასუხიც მხოლოდ ფილოსოფიური გემოვნების, ინტუიციის, წვდომისა და არგუმენტირებულობის აუცილებელ, თუმც არასაკმარის ასპექტებს შეიძლება ეფუძნებოდეს.

[11] Hobbes Thomas. Leviathan. (https://www.gutenberg.org/files/3207/3207-h/3207-h.htm, საძიებო ფრაზა: ‘the nature of man, we find three principall causes of quarrel. First, Competition; Secondly, Diffidence; Thirdly, Glory’)

[12] თუ 1995 წელს ინტერნეტს 16 მილიონი მომხმარებელი (მსოფლიო მოსახლეობის 0.4%) ჰყავდა, 2022 წლის ბოლოსთვის ეს რიცხვი 5,544 მილიარდს (მსოფლიო მოსახლეობის 69%-ს) შეადგენდა (წყარო: https://www.internetworldstats.com/emarketing.htm).

[13] Kant Immanuel. Zum ewigen Frieden. (https://www.gutenberg.org/cache/epub/46873/pg46873-images.html, pp. 032-033)

[14] Гегель Георг. О научных способах исследования естественного права.  (კრებულიდან: Гегель – Политические произведения. Издательство Наука, Москва, 1978. გვ.229)

[15] ამის მაგალითია ორგანიზებული სპორტი, რომელიც ათობით კუნთმაგარ და ტესტოსტერონით აღსავსე მამაკაცის ენერგიებს ნაკლებდამანგრეველი მიზნებისკენ ამისამართებს.